Pamiętam, jak przyszła do mnie do gabinetu pewna pani. Zaczęłyśmy rozmawiać. Problemy, z którymi przyszła skoncentrowane były wokół epizodów depresji, obniżonego nastroju i  trudności emocjonalnych związanych z wychowaniem dzieci. Rozpoczęłyśmy od prostych rysunków, z których od razu wyłoniło się… niskie poczucie własnej wartości, negatywne widzenie siebie, lęk. Postacie rysowane były prostą kreską, niewypełnione kolorem w środku, charakteryzowały się smutnym wizerunkiem, rysowane były głównie w odcieniach czerni i niebieskiego. Pustka, ból, cierpienie, brak decyzyjności – tak opisywała siebie pani, interpretując swoje obrazy.

Po niedługim czasie trwania kolejnych sesji pacjentka narysowała postać z przyklejonymi do niej czerwonymi rzepami. Okazało się… że Pani jest oblepiona „brudem” traumatycznych doświadczeń w wieku nastoletnim. To otworzyło pole do głębokiej pracy nad jej traumą i relacją z własnymi rodzicami oraz relacją… z samą sobą.

Sama rozmowa w procesie terapeutycznym jest bardzo ważna, ale rysunek może pomóc dużo szybciej dotrzeć do ważnych dla pacjentów treści i przybliżyć im ich własny wewnętrzny świat. Oczywiście nie chodzi tu o wyścigi między nurtami terapeutycznymi, który z nich szybciej zadziała. Czas, w którym pacjent dociera do ważnych dla niego treści, ma związek z otwartością pacjenta, jego indywidualnym procesem i samym terapeutą.

Jednak arteterapia, poprzez techniki pracy z obrazem i symbolem oraz podświadomymi treściami, jako jedna z metod głębokiej pracy nad sobą, może szczególnie pomóc pacjentowi w odkrywaniu siebie i leczeniu ran. Dzięki patrzeniu na samego siebie zawartego w obrazie, w bezpiecznych warunkach, pacjent łatwiej może dostrzec znaczenie różnych sytuacji i obszarów w swoim życiu, zrozumieć swoje emocje i przepracować je. Arteterapia jest zatem dziedziną, która łączy sztukę i psychoterapię, pozwalając pacjentowi na wyrażenie swoich emocji, myśli i doświadczeń w niekonwencjonalny, ale bezpieczny sposób.

W tym artykule przedstawię pięć zalet arteterapii w pracy terapeutycznej i wyjaśnię, jakie znaczenie mogą mieć dla powodzenia pracy terapeutycznej z pacjentem.

1. Wyrażanie emocji w bezpieczny sposób

Często nasi pacjenci mają trudności w wyrażaniu swoich emocji werbalnie. Dla nich sztuka staje się narzędziem do odkrywania, rozumienia i komunikowania swoich uczuć. Poprzez rysunek, malowanie, czy ruch, terapeuci mogą pomóc pacjentom wydobyć na powierzchnię ukryte emocje i  uczucia, które wcześniej były zbyt trudne do wyrażenia i nazwania. Arteterapia stwarza bezpieczne i przyjazne środowisko, które umożliwia pacjentom otwarcie się na nowe odczucia i doświadczenia,  w którym nie czują się oceniani. Wyrażanie emocji staje się naturalne, czemu towarzyszy nauka nazywania ich. Poprzez różne doświadczenia w przestrzeni gabinetu pacjenci mają szansę także odkrywać w sobie zmiany doświadczeń emocjonalnych i przyporządkować je do konkretnych życiowych sytuacji.

2. Integracja myśli i ciała

Rozmowa terapeutyczna skupia się mocno na wymianie werbalnych informacji, ale bywa, że pomija aspekt cielesności i ekspresji fizycznej. W klasycznym gabinecie psychoterapii praca jest raczej statyczna i obejmuje rozmowę podczas siedzenia w wygodnym fotelu. Arteterapia angażuje zarówno umysł, jak i ciało, co pozwala pacjentom lepiej zrozumieć swoje ciało, emocje i myśli jako spójną całość. Wykorzystanie ruchu, ekspresji twarzy i całego ciała lub operowanie różnorodnymi materiałami artystycznymi, może pomóc w zidentyfikowaniu i zrozumieniu reakcji ciała na różne wydarzenia i sytuacje.

3. Rozwijanie kreatywności i samowiedzy

Arteterapia wspiera rozwijanie kreatywności pacjentów, co może mieć pozytywny wpływ na inne aspekty ich życia. Poprzez sztukę pacjenci mogą eksplorować swoją wyobraźnię, testować nowe pomysły i odkrywać nowe możliwości. To proces, który pozwala na bardziej pozytywne postrzeganie samego siebie i wzmacnia poczucie własnej wartości oraz poczucie sprawczości. Szczególnie widać to podczas długoterminowej pracy z pacjentami, którzy w ramach pierwszych sesji ograniczali się np. do jednego medium plastycznego, a pod koniec procesu używali wielu materiałów plastycznych i rozmaitych technik. Z opinii pacjentów wpływało to m.in. na ich zdolność znajdywania rozwiązań i decyzyjność w sferze życia zawodowego oraz rodzinnego.

4. Praca z traumą i trudnymi doświadczeniami

Często traumatyczne doświadczenia są zbyt bolesne, zbyt trudne do wyrażenia słowami. Arteterapia pozwala pacjentom na bezpieczne przetwarzanie traumy za pośrednictwem sztuki. Dzięki temu mogą stworzyć metaforyczne przedstawienie swoich doświadczeń, które może ułatwić terapię i pomóc w ich transformacji. Szczególnie dużo mówi o tym wspaniała amerykańska arteterapeutka Cathy Malchiody, która prowadzi terapię ekspresyjną w pracy z traumą. Zachęcam do przestudiowania jej dorobku naukowego <3

5. Wspomaganie terapii grupowej

Arteterapia doskonale nadaje się także do pracy w grupach terapeutycznych, gdzie uczestnicy mogą wzajemnie inspirować się i dzielić swoimi twórczymi doświadczeniami. To buduje więź między uczestnikami, umożliwiając im wspólne odkrywanie i rozwijanie swoich umiejętności inter i intra personalnych. Prowadząc grupy pacjentów na oddziałach dziennych psychiatrycznych i oddziałach zamkniętych szczególnie się o tym przekonałam. Nawet osoby, które z początku podchodziły do zajęć z oporem i negowały działania artystyczne w procesie terapii, wchodziły w nie po pewnym czasie doświadczając niezwykłego „katharsis”, czyli oczyszczenia. To z kolei wpływało na cały proces zdrowienia i ich zmianę postrzegania sztuki jako już nie „malowanie dla przedszkolaków”, a wspaniałe narzędzie służące rozwojowi ich samoświadomości.

Zatem, czy warto korzystać z arteterapii podczas prowadzenia różnych działań terapeutycznych? Jak najbardziej tak! Arteterapia przynosi wiele zalet w pracy terapeutycznej i stanowi cenne uzupełnienie tradycyjnej rozmowy terapeutycznej. Dzięki wykorzystaniu różnych form sztuki, pacjenci mają możliwość wyrażania swoich emocji w bezpieczny sposób, integrowania myśli i ciała, rozwijania kreatywności, wzmacniania relacji w grupach terapeutycznych. To nie tylko wyjątkowe narzędzie do leczenia, ale także pozytywna siła, która może wpłynąć na głęboką transformację i wzrost osobisty pacjentów. Przekonuję się o tym od 10 lat, pracując tymi technikami z pacjentami.

A jeśli i Ty chcesz spróbować, to jest taka szansa! Od października 2023 ruszamy z kolejną, już VIII edycją Akademii Arteterapii – rocznego kursu dla specjalistów, w którym uczymy tych technik w etyczny i konkretny sposób, opierając wiedzę na źródłach naukowych i własnej praktyce. Jeśli tylko czujesz, że arteterapia może pomóc w Twojej pracy i wesprzeć Twoich pacjentów, dołącz do nas i poznaj jej techniki! Zobaczysz, jak sztuka może wiele wnieść w obszarze Twojej pracy zawodowej i jak wiele może przynieść satysfakcji również Tobie.

Jeśli czujesz zaciekawienie i chęć rozwinięcia tematu, zajrzyj na stronę i poczytaj więcej: Akademia Arteterapii 

Zapraszamy!

Anna Sikorska